تـارنما دانشجویان دانشگاه آزاد

آشنایی با معاملات آتی بازار سکه

تعریف معاملات آتی
قرارداد آتی قراردادی است که فروشنده براساس آن متعهد می‌شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که الان تعیین می کنند بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می شود آن کالا را با آن مشخصات خریداری کند.  شاید اولین سوالی که در مواجه با چنین روش معاملاتی برای هر شخص پیش بیاید این است که هدف از انجام چنین معاملاتی در بازار چیست.

اولین و مهمترین هدف از انجام معاملات آتی کاهش ریسک سرمایه گذاری و مقابله با نوسانات بازار است. به عبارتی در عین حال که قیمت در بازار کالا (دارایی) در حال نوسان است ولی طرفین قرارداد بر اساس همان قیمت توافقی متعهد به انجام معامله هستند. اما از طرفی به عنوان مثال اگه خریدار به هر دلیلی قبل از اتمام مدت قرارداد از انجام معامله منصرف گشت می تواند نسبت به فروش قرار داد به شخص ثالثی مبادرت کند. در اینحالت از این به بعد شخص ثالث به عنوان خریدار نهایی تلقی شده و پس از پایان مهلت قرار داد می بایست مبادله فیزیکی را انجام دهد. به همین طریق در صورتی که فروشنده از انجام معامله منصرف شود می تواند با خرید یک قرارداد معادل از شخص ثالث از روند معامله خارج شده و پس از آن شخص ثالث ملزم به انجام مبادله فیزیکی کالا یا تسویه نهایی در زمان سررسید معامله می شود.

تاریخچه شروع معاملات آتی
در سال 1848 در شیکاگو تولیدکنندگان گندم برای فروش محصولات خود نیاز به بازاری داشتند تا معاملات نقدی را انجام دهند؛ یعنی گندم بدهند و پول آن‌را دریافت کنند. به‌تدریج کشاورزان (فروشندگان) و دلالان (خریداران) شروع به نوعی تعهد جهت دریافت وجه نقد خود در آینده گرفتند و زمینه معاملات آتی را پایه‌ریزی کردند بدین معنی که تولیدکننده موافقت کند که محصول خود را به خریدار در تاریخ آینده (تاریخ تحویل کالا) با قیمت توافق شده بفروشد.در این راستا کشاورز از قبل می‌داند که وجه خود را دریافت می‌کند و دلال نیز از قیمت کالا با خبر می‌شود و این معامله برای هر دو طرف معامله سودمند است.

این نوع قراردادها به سرعت رایج شد و قراردادها را قبل از تاریخ تحویل دست به دست چرخاند.اگر دلالی احساس می‌کرد نیازی به گندم ندارد، قرارداد خود را به فردی که گندم را نیاز داشت می‌فروخت. مشابه آن نیز، تولیدکننده که قصد عدم‌تحویل گندم را داشت مسئولیت تحویل واقعی گندم را به دیگری منتقل می‌کرد. قیمت قرارداد بستگی به وضعیت و حرکت قیمت گندم و سیستم عرضه و تقاضا در بازار داشت. این قراردادها با اندکی تغییرات به سرعت به ابزاری حمایتی برای طرفین معامله که بازار بر خلاف نظر آنها حرکت می‌کرد، تبدیل شد. مثلاً در شرایط بد آب و هوا، افرادی که قرارداد فروش گندم منعقد کرده‌اند، علاقه‌مند هستند، قراردادهای ارزشمند خود را به‌دلیل کاهش عرضه گندم، نگه‌دارند، برخلاف آن، چنانچه تولید مازاد بر تقاضا باشد، ارزش قراردادهای فروش نیز کاهش می‌یابد
به‌علاوه، این وضعیت معامله‌گرانی را که قصد خرید و فروش گندم را نداشته و صرفاً به‌عنوان پذیرش ریسک قیمت گندم و تحصیل سود وارد معامله شده‌اند را نیز ترغیب می‌کند.در نتیجه معامله در قراردادهای آتی حالتی بسیار سودمند در سرمایه‌گذاری داشته و باعث ورود کالاهای دیگر به بازار آتی می‌شود و زمینه‌ای را ایجاد می‌کند که شکل قراردادهای آتی منظم و قانونمند می‌شوند و به‌دنبال آن بورس CBOT در سال 1848 در آمریکا شکل گرفت. بنابراین به‌طور اساسی و زیربنایی محلی عمومی برای خریداران و فروشندگان ایجاد شد تا برای قراردادهای سلف و آینده خود مذاکره کنند.

تعاریف متداول در بازار آتی:

تسویه قرار داد آتی (offset):

همانطور که در تعریف ابتدایی قراردادهای آتی ذکر کردیم فروشنده و خریدار تا قبل از اتمام مهلت انقضای قرار داد می توانند با انجام یک معامله در جهت عکس تعهدات خود را در قبال تحویل یا دریافت کالا تسویه نماید.  لذا تسویه قرارداد در معاملات آتی یعنی اتخاذ یک موقعیت معاملاتی مخالف و معادل معامله آتی اولیه توسط معامله گر
تحویل قرارداد آتی:

در صورت اتمام زمان قرار داد فروشنده باید نسبت به تحویل کالا و خریدار نسبت به دریافت کالا اقدام نماید. اما عموما افراد در قراردادهای آتی فرایند تسویه نقدی را به تحویل کالا ترجیح می دهند. به این معنی که به جای تبادل کالا اختلاف قیمت روز ورود به معامله و قیمت روز تحویل کالا را محاسبه نموده و در انتها این اختلاف قیمت را دریافت یا پرداخت می نمایند.

اهرم مالی(Leverage):

یکی از منافع کلیدی معامله در بازارهای آتی این است که چنین معاملاتی به معامله گر امکان انجام یک معامله با رقم بزرگی را با واریز مبلغ کمی سرمایه فراهم می نماید. به طوری مثال چناچه بعدا در مشخصات معاملات آتی سکه شرح خواهیم داد شما می توانید در بورس سکه با نسبت اهرمی 1:10 به معامله بپردازید. و هر میزان افزایش یا کاهش قیمت برای هر قرار داد برای شما با ضریب 10 در حسابتان لحاظ خواهد شد. در اینگونه معاملات شما همواره باید درصدی از مبلغ کل را به عنوان تضمین اولیه متعد شده و آنرا در اختیار کارگزار قرار دهید که در اصطلاح به آن (initial margin) گفته می شود.

فرد معامله گر بر اساس قیمت نهایی در هر روز معاملاتی، یک موقعیت باز (Open Position) دارد که در پایان روز بدهکار و یا بستانکار می باشد. حالا اگر به تدریج با افزایش میزان بدهکاریها یک شخص حساب موجودی وی از حد معینی کمتر شود(مثلا 60 درصد سپرده اولیه) شخص اصطلاحا فراخوان حساب یا call margin می شود و می بایست میزان سپرده اولیه خود به مقدار اولیه برگرداند.

موقعیت تعهدی:

تعهد موضوع یک"قرارداد آتی" در بازار معاملات آتی است.

موقعیت تعهدی باز:

"موقعیت تعهدی" که در بازار معاملات آتی تسویه نهائی نشده است. به عنوان مثال شما با ورود به بازار اقدام به خرید یک قرار داد کرده اید. همانطور که قبلا گفته شد برای خارج شدن از این قرار داد یا شما می بایست یک معامله در جهت عکس انجام دهید(تسویه قرار داد) یا اینکه وارد مرحله مبادله فیزیکی شوید. تا زمانیکه شما هیچ کدام از دو عمل فوق را انجام نداده اید قرار داد شما به عنوان موقعیت تعهدی باز به شمار می رود. 
معالات آتی سکه در بورس کالا
پس از مدت زیادی که از مطرح شدن معاملات آتی در کشور می گذشت و معاملات جسته و گریخته ای که با حجم کم در مورد برخی کالاها در بورس کالا به صورت آتی انجام می گرفت در تاریخ 5 آذر سال 87 اولین معامله سکه بهار آزادی طرح امام خمینی در بورس کالا انجام گرفت. از آنجا که این فعالیت به صورت کاملا نوپا در ایران آغاز گشته و هنوز در برخی از موارد حتی کارگزارن دخیل در امر داد و ستد سکه به طور کامل بر نحوه انجام این معاملات اشراف ندارند لذا شاهد حجم نسبتا پایین معاملات در بازار سکه هستیم اما با این وجود پس از گذشت 22 روز از افتتاح بازار فوق حجم معالات به 340 میلیون ریال در روز رسیده است.

مشخصات بازار آتی سکه و نحوه داد و ستد در آن:

مشخصات کالای مورد معامله:

سکه طلای تمام بهار آزادی طرح امام خمینی بر اساس استاندارد بانک مرکزی با عیار 900 در هزار با وزن 8.133
اندازه قرار داد آتی:

هر قرار داد آتی در بازار سکه شامل 10 سکه می باشد به این معنی که معاملات باید بر اساس قرار داد باشد نه سکه. لذا تعداد سکه هایی که هر شخص قادر به خرید و فروش آن می باشد مضربی از 10 است.

وجه تضمین اولیه:

برای هر قرار داد لازم است تا مبلغ 2000000 ریال(دو میلیون ریال) به عنوان تضمین اولیه توسط معامله گر سپرده شود.

حداقل وجه تضمین:

"حداقل وجه تضمین" برای قرار دادهای سکه 60% وجه تضمین اولیه می باشد.

در هرروز پس از پایان جلسه معاملاتی عملی تحت عنوان به روز رسانی حسابها انجام می گیرد. در این فرایند در مورد "موقعیت‌های تعهدی باز"، تفاوت ارزش دارایی تعهد شده در "قرارداد آتی" را بر حسب تفاوت "قیمت تسویه روزانه" روز معاملاتی جاری با روز معاملاتی قبل محاسبه و به حساب مشتریان منظور می نمایند.

در صورتی که پس از انجام عملیات بند فوق "وجه تضمین اولیه" مشتری از یک سطحی که آن را "حداقل وجه تضمین" می نامند کمترشود، اتاق پایاپای "اخطاریه افزایش وجه تضمین" را برای کارگزار مربوطه ارسال می‌ نماید تا به اطلاع مشتری برسد و در این حالت مشتری باید سپرده خود را به وجه تضمین اولیه برساند.

به عبارت دیگر حداقل وجه تضمین مقداری است که با کمتر شدن موجودی حساب شخص از آن مقدار شخص در اصطلاح"call margin" شده و معامله گر باید مبلغی را که در اصطلاح به آن "وجه تضمین جبرانی" گفته می شود به حساب خود واریز نماید.

سقف مجاز موقعیت های تعهدی باز:

همانطور که در توضیح اولیه قرار دادهای آتی ذکر شد موقعیت تعهدی باز قرار دادی است که هنوز نه در جهت عکس آن معامله صورت گرفته و نه وارد تحویل فیزیکی یا تسویه نقدی شده است.

هر شخص حقیقی در هر لحظه می تواند 100 قرار داد(1000 سکه) به صورت موقعیت تعهدی باز داشته باشد.

برای هر شخص حقوقی سقف مجاز در صورتی که وجوه تضمین اولیه پرداخت شده باشد حداکثر به میزان 10 درصد سرمایه ثبت شده آنها می باشد.

حد نوسان قیمت روزانه:

حداکثر میزان نوسان قیمت ها در هر روز تا 3 درصد با توجه به قیمت تسویه روز قبل می باشد.

کارمزد معاملات:

10000 ریال بورس و 10000 ریال کارگزار از بابت معامله هر قرار داد. به عبارتی با خرید و فروش هر قرار داد مبلغ 40000 ریال کارمزد از طرف معامله گر پرداخت می شود.

نحوه محاسبه قیمت تسویه روزانه:

قیمت تسویه روزانه همان قیمت پایانی است که پس از پایان جلسه معاملاتی محاسبه شده و مبنای قیمت برای روز بعد قرار می گیرید. روال محاسبه قیمت پایانی در بازار آتی مطابق با نمودار اول پیوست می باشد.

دوره معاملات:

با توجه به ماهیت بازار آتی و اینکه پس از مدتی لازم است تا با پایان مدت قرار داد معامله گران وارد مرحله مبادله کالا یا تسویه نقدی شوند لذا معاملات آتی دارای زمان بندی خاص است. در نمودار دوم پیوست می توان زمانبندی معاملات آتی سکه طلا برای تحویل دی ماه را مشاهده نمود.

همانطور که در شکل دیده می شود پس از گذشت مدت زمانی از انجام معاملات لازم است تا گواهی آمادگی تحویل توسط فروشنده به اتاق پایاپای ارسال شود(برای معاملات دی ماه در تاریخ 16 دی). و همچنین در تاریخ مشخصی خریدار باید 25 درصد قیمت تعهد شده را به حساب اتاق پایاپای واریز کند.در صورتی که در هر یک از زمانهای فوق خریدار و فروشنده به تعهد خود عمل ننمایند مشمول جریمه می شوند.

• جریمه عدم ارایه گواهی آمادگی تحویل از سوی فروشنده:یک درصد ارزش قرار داد بوده و در صورتی که دارایی پایه از قیمت تسویه روزانه قرارداد آتی بیشتر باشد تفاوت این دو نرخ از فروشنده اخذ می شود.

• جریمه عدم واریز پیش پرداخت تحویل توسط خریدار: یک درصد ارزش قرار داد بوده و در صورتیکه قیمت دارایی پایه در بازار نقدی پایین تر از قیمت تسویه روزانه قرار داد آتی باشد، تفاوت این دو قیمت به نفع فروشنده از خریدار اخذ می شود.

مزایای معاملات آتی سکه
1-بازارهای معاملاتی آتی یا فیوچرز بازارهای دو طرفه هستند. به این معنی که معامله گر بدون اینکه دارای قرار داد خرید از قبل باشد می تواند اقدام به فروش نماید. این سبب می شود که بدون توجه به شرایط اقتصادی شما بتوانید با تشخیص درست جهت بازار از حرکت قیمتها در هر طرف کسب منفعت نمایید.

2-وجود نسبت اهرمی یا لوریج سبب می شود که شما بتوانید با چند برابر مبلغ سپرده ای که وارد بازار کرده اید اقدام به خرید و فروش نمایید. به طور مثال همانطور که در توضیح قرار دادهای آتی سکه ذکر شد مبلغ سپرده اولیه برای یک قرار داد با 10 سکه طلا به میزان دویست هزار تومان می باشد. با توجه به قیمت تقریبی سکه که در همان حوالی سپرده اولیه است می توان گفت که شما در بازار سکه با نسبت اهرمی 10 به خرید و فروش اقدام می کنید. .به طور مثال فرض کنید شما یک قرار داد (شامل 10 سکه) به قیمت هر سکه 200 هزار تومان خریداری کرده و مبلغ 200 هزار تومان هم سپرده کرده اید. حال چند روز بعد قیمت سکه یک درصد افزایش پیدا میکند و شما اقدام به فروش قرار داد خود به قیمت هر سکه 202 هزار تومان می کنید. با توجه به اینکه قرار داد شامل 10 سکه است شما در این معامله 20 هزار تومان ارزش افزوده کسب کرده اید. همچنین در یک خرید و فروش شما مبلغ 4 هزارتومان به عنوان کارمزد می پردازید و در نهایت در این معامله 16 هزار تومان سود می کنید. لذا با توجه به سپرده اولیه تان شما با یک درصد نوسان در قیمت سکه 8 درصد سود کسب می کنید.

3-گرچه حداکثر نوسان روزانه برای هر سکه 3 درصد در نظر گرفته شده است اما با توجه به نسبت اهرمی 10 مقدار نوسان روزانه برای سپرده شما به میزان 30 درصد خواهد بود. لذا می توان گفت شما در این بازار چندان با محدودیت نوسان درگیر نخواهید بود.

4-در بازار معاملات آتی در کمتر از ده درصد موارد انجام یک معامله به مبادله فیزیکی کالا منجر می شود. لذا در صورتی که شما تا پایان مهلت قرار داد اقدام به خروج از قرار داد خود نکنید ، می توانید به جای مبادله کالا ، اختلاف مبلغ خرید یا فروش قرار داد را با آخرین قیمت تسویه روزانه محاسبه کرده و ما به تفاوت این مبلغ را دریافت و یا پرداخت کرده و به این ترتیب قرار داد خود را تسویه نمایید.

5-با توجه به همبستگی قیمت سکه و قیمت جهانی طلا شما می توانید با انجام تحلیل بر روی قیمت جهانی طلا از نوسانات قیمتی آن بر روی خرید و فروش سکه استفاده نمایید.

مخاطرات بازار آتی سکه
1-وجود نسبت اهرمی در این معاملات می تواند ریسک سرمایه گذاری را بالا ببرد. لذا انجام معامله در این بازار باید با دقت و بررسی بسیار دقیق صورت گیرد.

2-عدم انطباق روزهای کاری بورس سکه با روزهای معاملات طلا در بازارهای جهانی سبب کاهش همپوشانی روزهای معاملاتی سکه و طلا می شود . لذا در صورتی که قصد انجام معاملات با استفاده از قیمت های جهانی طلا را داریم لازم است تا حد امکان تحلیلهای بلند مدت تری از روند حرکتی طلا داشته باشیم. در شکل پیوست روند قیمتی سکه و طلا در روزهایی که بازارهای آتی سکه و جهانی طلا همپوشانی داشته اند مشاهده می شود.

3-به دلیل اینکه در بررسی قیمت طلا لازم است تا نرخ برابری دلار نیز در نظر گرفته شود لذا تا حدی پارامترهای تصمیم گیری ما افزایش میابد.

 

چند نکته در ارتباط با بازار آتی سکه:

1-نحوه محاسبه قیمت سکه با توجه به قیمتهای جهانی طلا:

• عیار سکه تحویلی در بورس کالا مطابق با استاندارد بانک مرکزی 0.9 با وزن 8.133 گرم می باشد.

• قیمت های جهانی طلا برای هر اونس طلا با عیار 0.999 (که همان عیار 24 است) اعلام می گردد.

• هر اونس برابر با 31.103431 گرم می باشد.

• هزینه ضرب سکه معمولا 5000 تومان در نظر گرفته می شود.

مطابق با مفروضات فوق قیمت هر سکه را می توان از رابطه زیر بدست آورد:

قیمت سکه = 0.235334*قیمت هر اونس طلا*نرخ برابری دلار+5000
برای مثال برای تاریخ 16 دی ماه قیمتها به صورت زیر بوده است:

نرخ برابری دلار= 995
قیمت جهانی طلا = با توجه به ساعت کاری بورس سکه که از ساعت 10 صبح تا 17 بعد از ظهر می باشد در تاریخ فوق قیمت طلا با باز گشایی بازار جهانی از مبلغ 873 دلار شروع شده و تا قیمت 844 تا ساعات پایانی افت کرده است. .

با توجه به این نکات و با فرمول فوق قیمت سکه در طول روز از 2026288 ریال تا 2094193 ریال بر اساس قیمتهای جهانی متغیر بوده است .

قیمت تسویه روز در بورس کالا 2022067 ریال رقم خورده است.

2-از لحاظ تکنیکالی برای داشتن دید نسبتا صحیح نسبت به قیمت سکه می توان از تحلیل تکنیکال قیمت جهانی طلا در بازه زمانی (تایم فریم ) 4 ساعته برای تصمیم گیری استفاده کرد.

3-بهترین شرایط برای تحلیل قیمت را می توان تحلیل قیمت طلا در روز دوشنبه که آغاز کار بازار جهانی است و استفاده از آن در بازار روز دوشنبه ایران نامید